بخش اول: قواره بری، نوعی از گره چینی
هنر قواره بری
قواره بری که اسلیمی بری نیز نامیده می‌شود به نوعی زیرمجموعه‌ای از هنر گره‌چینی به شمار می‌آید. هرچند از لحاظ تکنیک و شیوه اجرا به هم نزدیک هستند اما تفاوت‌شان در استفاده از طرح و نقش یا خطوط گردان به جای نقوش هندسی است.
در واقع گره چینی تلفیقی از هنر و ریاضیات است. قواره بری از هنرهای تلفیقی چوب و شیشه است که در ساخت و تزئین در و پنجره‌ها و ارسی های قدیمی یافت می‌شود.
این هنر از لحاظ تکنیک و شیوه اجرا بسیار شبیه به گره چینی می‌باشد؛ یعنی اتصالات آن از نوع فاق و زبانه است تفاوت آن گره چینی شیشه دار، در نوع طرح آن است.
گره چینی از اتصالات فاق و زبانه برای ساخت نقوش و طرح‌های هندسی استفاده می‌کند.
کشف آداب ساخت – کشف آداب زندگی
بخش دوم: چوب در قواره بری
نقش چوب در قواره بری
قبل از اینکه به نقش چوب بپردازیم باید توجه کنیم که چوب یک متریال زنده است و مانند هر متریال زنده دیگر، در تماس با عوامل خارجی، دستخوش تغییراتی می‌گردد.
به منظور حفظ چوب، هنر گره‌چینی به وجود آمد تا با تبدیل چوب به قطعات کوچک‌تر فضا را برای حیات چوب به وجود آورد. اگر یکی از قطعات چوب پوسیده یا تخریب شود، در صورت حفظ استحکام چوب، مخل کارایی چوب نمی‌گردد. به همین دلیل برای ساخت ارسی، ضریح، کف، ممبر و … سالم باقی می‌ماند.
چوب مناسب قواره بری
انتخاب چوب مناسب عمدتا به نقش چوب بستگی دارد. در موارد درشت نقش، غالبا از چوب گردو استفاده می‌شود و در موارد ریز نقش از چوب چنار استفاده می‌شود. زیرا که چوب چنار دارای بافت ریز و یکدست و همچنین مقاومت بیشتری دارد.
انواع نقش در قواره بری
نقوش به کار رفته در قواره بری
در اجرای این تکنیک از چهار دسته کلی نقش‌های هندسی شامل ۱. گیاهی ۲. حیوانی ۳. هندسی ۴.متفرقه استفاده می‌شود. اما یک نوع دسته‌بندی دیگر نیز وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد:
بته جقه، ترنج، تاج، گلدان، قلیان، طاووس و گل چهار پر
تفاوت اجرای نقوش هندسی و اسلیمی
چه از نقوش هندسی استفاده کنیم چه اسلیمی، لازم است مقاومت چوب در هر دو نقش کاملا حفظ شود. اما برخی بر این معتقدند که نقوش اسلیمی از مقاومت کمتری برخوردارند. در نقوش اسلیمی که به صورت کام و زبانه کار شده است، چوب را به صورت شبکه‌بری می‌بریدند. سپس پخ میزدند و شیار ایجاد می‌کردند.
بخش سوم: نکات مهم در اجرای قواره بری
اصول اجرایی
برای اجرای تکنیک، بعد از پیاده کردن طرح بر روی چوب با اره بسیار ضعیف به ضخامت ۵ میلی‌متر چوب را برش می‌دهیم. به این عمل قائمه کردن می‌گویند. در مرحله بعد چوب به دو قسمت تقسیم می‌شود.
با توجه به طرح و رنگ مورد نظر، در بین دو چوب شیشه رنگی قرار می‌دهیم. بعد از قرار دادن شیشه‌های رنگی در بین دو چوب با ایجاد سوراخ‌هایی بر روی چوب و قرار دادن میخ چوبی در آن‌ها با میخ چوبی دو لایه اصطلاحا به هم پرچ می‌شود.
اصول شیشه بری
برای برش شیشه و به منظور قرارگیری در بین چوب‌هایی که در قواره بری استفاده می‌شود، ابتدا خطوط را بر روی شیشه ترسیم می‌کنیم و سپس با الماس بر روی خطوط خط می‌‌اندازیم.
نکته بسیار مهم در این کار این هست که بعد برش با الماس، باید در سریع‌ترین زمان ممکن با ایجاد فشار بر روی شیشه آن را بشکنیم. اگر بعد از اینکه با الماس بر روی شیشه خط بیندازیم، آن را نشکنیم و صبر کنیم، امکان دارد مستقیم نشکند و به صورت کج شکسته شود.
در هنگام استفاده از الماس باید به این نکته توجه کرد که حتما زاویه الماس با شیشه حتما ۹۰درجه باشد. برای نقوش هندسی هم این کار با استفاده از قالب انجام می‌شود.
بخش چهارم: نکات تکمیلی
تعریف هنر قواره بری
اگر قطعات بریده شده چوب با خطوط منحنی را در کنار شیشه‌های رنگی قرار دهیم، قواره‌بری ساخته می‌شود. که می‌توان از آن به عنوان یکی از بارزترین تزئینات معماری دوره‌ی قاجار یاد کرد. از این هنر برای ساخت ارسی‌ها، درها، نورگیرها،… استفاده می‌شده است.
کاربردهای قواره‌بری
بررسی و مطالعه نمونه‌های مشابه ما را به این نکته می‌رساند که نمونه‌های متاخر قاجاری تنوع نقش بیشتری دارند. این نمونه‌ها از لحاظ تنوع رنگ در مقایسه با دوره‌ی صفوی از شیشه‌های رنگی و به خصوص شیشه قرمز بسیار بیشتر استفاده شده‌است.
هم چنین به نظر می‌رسد استفاده از رنگ‌های مختلف متناسب با فضاها (اتاق پذیرایی، شاه نشین و…) متفاوت بوده است. رنگ‌های شاد و گرم را در اتاق‌هایی که محل پذیرایی مهمان هستند و رنگ‌های سرد و ملایم در اتاق‌های خواب و اندرونی بیشتر به کار می‌برند.
قواره بری در کجا استفاده می‌شود؟
از این هنر بیشتر در متخصصان و صنعتگران در شهرهایی مثل تهران، اصفهان، شیراز، تبریز، یزد، کرمان، آمل، سنندج استفاده می‌کنند. با توجه به پراکندگی هنر قواره بری در اقلیم‌های مختلف ایران می‌توان نتیجه گرفت که این هنر به اقلیم خاصی بستگی ندارد و بیشتر در شهرهایی که معماری از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و تزیینات کاربرد بیشتری داشته است.