در این مقاله قصد داریم که به معرفی کتاب «تاریخ چیست» بپردازیم. سعید خاقانی، استادیار پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران درباره تاریخ می‌گوید:
«تاریخ مرجع نیست، محمل گفتگو با خود و از خود است و تا ملاقاتی بین حال و گذشته جهت فهم و ساخت منی امروزی شکل نگیرد، تاریخ نه معبر آگاهی که باتلاق درماندگی است.»
تعریف تاریخ
تعریف تاریخ در ویکی پدیای فارسی
مفهومی انتزاعی است که دست کم دو معنا از آن استخراج می‌شود: گاه ناظر به وقایع گذشته و گاه معطوف به مطالعه و بررسی وقایع است؛
بنابراین، هم به علم تاریخ و هم به موضوع آن، تاریخ گفته می‌شود. برای تفکیک این دو مقوله، اصطلاحاً تاریخ را تاریخ (۱) و علم تاریخ را تاریخ (۲) می‌نامند. (+)
تعریف تاریخ در لغت‌نامه دهخدا
علی اکبر دهخدا ادیب و لغت‌شناس ایرانی، در لغت‌نامه معروفش در باب معنای کلمه «تاریخ» می‌نویسد:
«… وقت چیزی پدید کردن. و در اصطلاح، تعیین کردن مدتی را از ابتدای امر عظیم و قدیم مشهور تا ظهور امر ثانی که عقب او است تا که دریافته شود بزمانهٔ آینده و دیگر مدت ظهور این امر ثانی بلحاظ نسبت بعد مدت امر قدیم مشهور اول …» (+)
تعریف تخصصی تاریخ
در هر علم و هر حرفه، کلمه‌ها تعاریف عام و خاص دارند. منظور از تعریف عام، تعریفی است که هر کسی از ظن خود آن را بر اساس معنای لغت‌شناختیشان عرضه می‌کند. تعریف خاص نیز در بستر شبکه‌ای از ارتباطات معنایی و عملکردی آن علم و حرفه به وجود می‌آید.
تاریخ از نگاه معماران و مرمتگران
معماران و مرمتگران با مفهوم تخصصی «تاریخ» سر و کار دارند. اگر رایانه، گونیا، خط‌کش و پرگار، نقش خطی را که در ذهن ما تجسم شده، به روی کاغذ ترسیم می‌کند، تاریخ به ما کمک می‌کند تا یک فضای گفت‌وگو با خویش قرار بگیریم. بن مایه ذهنی خود را تأمین کنیم. افکار را بر حسب موهومات و خیال‌های خود بسازیم و بر پایه اصول و الگوهای مستخرج از «تجربه تاریخی» مرتب کنیم.
لزوم شناخت و درک درست از تاریخ
پرسش از چیستی مفهوم تاریخ برای تبیین و درک بهتر جایگاه و کارکرد آن، جزو سوالاتی است که باعث می‌شود تا مانند قطب‌نمایی جهت و راه را به درستی بشناسیم و از این مفهوم در مسیر درست استفاده کنیم. (+)
همین امر سبب می‌شود تا از پرطمطراق جلوه دادن مفهوم تاریخ پرهیز کرد. تا هم بتوان آن را به درستی و با عینک درست شناخت و هم بتوان با آن به گفت‌وگو نشست و امری نو ایجاد کرد. چرا که پا در گذشته و سر در آینده دارد.این موضوع سبب می‌شود تا آگاهی پدید آید. «آگاهی» که ثمره آن یک منظومه فکری و محصولی است که ریشه‌دار است.
معرفی کتاب تاریخ چیست؟ اثر هالت کار
«تاریخ چیست» به قلم ادوارد هالت کار (ئی. اچ. کار) (1892م – 1982م) نظریه‌پرداز و تاریخ‌نگار بریتانیایی است. این کتاب در سال 1961م در انتشارات دانشگاه کمبریج منتشرشده است و کوششی است برای اینکه به چیستی مفهوم «تاریخ» پاسخ دهد.
- کارکرد تاریخ جامعیت دارد؛ امّا وقتی از فیلتر ذهن پژوهشگر یک معمار و مرمتگر بگذرد، این گونه درک می‌شود که:
- در این دریای تاریخ معماری، چطور سیر کرده و آنچه را نیاز دارد صید کند؟
- چطور ادعاهای دیگران را به معرض آزمایش بگذارد و اعتبارسنجی کند؟
- چطور از دام شیادان تاریخ که از تاریخ و نسخه نوستالژیزه‌شده آن برای قدرت‌نمایی و جبران عقب ماندن از روح زمانه در حد فرم و ظاهر استفاده می‌کنند، رها باشد؟
این کتاب مجموعه سخنرانی‌های هالت کار است. این سخنرانی‌ها در کرسی جرج مکاولی ترولین از ژانویه تا مارس 1961 در دانشگاه کمبریج انگلستان ایراد شده. فهرست کتاب تاریخ چیست عبارتند از:
- مورخ و واقعیاتی که در اختیار دارد
- جامعه و فرد
- تاریخ، علم و اخلاق
- علیت در تاریخ
- تاریخ به منزله پیشرفت
- افق رو به گسترش
کتاب «تاریخ چیست» توسط حسن کامشاد مترجم و استاد دانشگاه، در ۲۵۴ صفحه ترجمه شده و تا کنون در چندین نوبت در انتشارات سهامی خوارزمی به چاپ رسیده است.